Awa Pangɔ Kwa 27 - Fana Ngbangɔ 1987

Ato Polo ka Roma

¹ Ngoi mɛ ndo ahɛ̃ nyɔ ya, e na gwengɔ ti ya masua ka sese ti Italia ko, ahã ndo turugu kɔi ya, lo bata Polo na ambanga awa bɔlɔkɔ mɛ ndɛ. Ili turugu ni la Yuliusi. Lo gbia ti batanyɔ tɛ aturugu ti Roma, ko andoili ndo li nɔ tɛ aturugu ni ko ya “batanyɔ tɛ kota gbia ti Roma.”

² E mu masua mɛ alo ka kɔdɔrɔ mɛ ili ni la Adramitɛ. Masua ni aga so gwengɔ ka nyɔ tungu ti sese ti Azia. E na mbanga kɔli kɔi, ili lo la Aristarkɛ la e nɔ. Lo zo ti sese ti Masedoanɛ, kɔdɔrɔ tɛ lo la Tɛsalɔnikɛ.

³ E nɔ, ĩ la bu ndã ĩ de ko, e si ka Sidona, la masua ava ndo ko. Yuliusi ali ndo nzɔ̃ lo tɛrɛ Polo ma wo ma, apa hɛ̃ Polo ya, Polo anɔ, aba afɔ̃ lo, wa ala hɛ̃ lo ye mɛ lo na gwɛ̃ ni.

⁴ Ngoi mɛ e hã nɔ so Sidona na masua ko, e ɔ ti tɛrɛ ngu, ko zúa ti Siprɛ avĩ e, la ta yá agia e ma, ta sanga ma, yá ni aga ndo ti gbɛlɛ e.

⁵ E fangbi kota ngu, e ɔ ti tɛrɛ sese ti Silisia na ti Pamfilia, la e si ka kɔdɔrɔ ti Mira mɛ ka sese ti Lisia.

⁶ Gbia tɛ aturugu ahũ masua so ndo ko. Masua ni alo ka kɔdɔrɔ mɛ ili ni la Alɛkizandria, aga so gwengɔ ka Italia, la lo sa e ya ni, e ɔ.

⁷ E li bi gba so lɛ ngu, e gwe yɛkɛ yɛkɛ, ko e hũ nga pɛnɔ sĩ, la e si ka kɔdɔrɔ ti Kinidɛ. E ha gwengɔ uzu ti yá gba, la e ɔ ti tɛrɛ kɔdɔrɔ ti Salmɔnɛ. E gwe ka tɛrɛ zúa ti Krɛtɛ ya, zúa ni ko avĩ e, wa ta ya agia e ma.

⁸ E gwe ti tɛrɛ ngu, ko e hũ pɛnɔ ma wo ma, la e si ka mbanga ndo mɛ ili ni la “Anzɔ̃ Nyɔ Tungu.” Ndo ni ko ndũ na kɔdɔrɔ ti Lazea.

⁹ E gɛrɛ na ngoi ma wo ma, ko e hũ ya, se e gwe bo gwengɔ ko, e na kpilingɔ, ta sanga ma, bi mɛ azi ndokɛ̃ na tɛ so vɔrɔngɔ na Nzapa aɔ wɛ, ko ngoi ti de alengbi nga wɛ. Na lo ni la Polo atisa azi ti ya masua ya:

¹⁰ “Aya bua, mbi hũ ya, fɔnɔ olo ko, e na ya kwá. Masua na akumba mɛ ya ni na gbɛ̃ngɔ, kanda e nvɛni nga na ya kwá.”

¹¹ Wa Roma mɛ gbia tɛ aturugu ĩ ma so ko, lo kɛ̃ mangɔ tɛnɛ tɛ Polo, lo kpa bɛ lo bo na ndo tɛnɛ tɛ gbia ti masua, nga na tɛ nvɛ̃ masua.

¹² Nyɔ tungu mɛ ndo e si da ko, ta adu nzɔ̃ni ya, e la so ndo ko na ngoi ti de ma. Nda mɛ ndo azi gba mɛ so ya masua aye bo ya, ale e lo so ndo ko, e ɔ la. Ala separa ndo ya, se alengbi ko, e nɔ, e va ka nyɔ tungu ti kɔdɔrɔ ti Fenikisi mɛ ka ya zúa ti Krɛtɛ. Nyɔ tungu ni ndoba mbongo na do, aba nga banga na do. Ala ye ndo ya, ani la kai na ngoi ti de.

Mɔpo agia e so lɛ kota ngu

¹³ Yá alo ka mbongo, ato nda yangɔ pɛ pɛ pɛ! Azi ti ya masua ĩ hũ so ko, ala da bɛ la ya, ani na nɔngɔ, singɔ ka ndo mɛ ani ye gwengɔ da. Ko nwa ti gbɔ̃ngɔ masua mɛ ala bi ka gbe ngu ko, ala hã ni akpa ya masua, la e gwe ti tɛrɛ zúa ti Krɛtɛ.

¹⁴ Ta ĩ ninga ma ko, mbanga kpengba yá mɛ ili ni la “Banga-Tɔ” alo ka ndo ahɔtɔ mɛ so ya zúa ko, aya, azu ge lɛ ngu.

¹⁵ Yá ni ko amu masua mɛ e da aɔ na ni. Masua aha ɔngɔ ti lege mɛ yá ndoga ti da gba, la e zia yá ni amu e aɔ na ni.

¹⁶ E ɔ ti mbongo, ti tɛrɛ zúa mɛ ili ni la Kloda, zúa ni avĩ e, ko ta yá ati ya na e kpengbani ma. E li kpengbani, e mu nyi masua ti batangɔ na tɛrɛ, e bata ni, kanda e hũ ndo pɛnɔ sĩ nvɛni na mungɔ ni.

¹⁷ Awa kwa ti ya masua amu nyi masua akpã ka ya kota masua. So pɛni, ala mu kota mɔkuru, agbele na kota masua. Ala kpɛ mbɛtɔ ya, so ani gwe, ko ani gba ka ya mbutu mɛ ka nyɔ sese ti Libia. La ala mu kota ndombere mɛ ndoyapua kengelu kengelu, abi lɛ ngu. Adu ndombere mɛ ndogbanzi ya, ta masua atu ma, ko yá amu ndo e, aɔ na ni.

¹⁸ Mɔpo ndoyingi ndo e kpengbani, ko ĩ la bu ndã ĩ de ko, awa kwa ti ya masua ato nda sangɔ kumba ya ngu ya, masua ayapu.

¹⁹ Ko ĩ ti la bu ndã mɛ ndɛ̃ ĩ de ko, ala to nda lɔngɔ aye ti kwa ti ya masua na ti la nvɛni sangɔ ya ngu.

²⁰ Aɔ bi gba, ta e ndohũ lá, bere atongolo ma, mɔpo ndoya ndo bo kpengbani. Ko e hũ bo ya, e kpili wɛ.

²¹ Aɔ bi gba, ta azi ko ya masua atɛ ye bɛ yakere ma. Polo ĩ hũ so ko, lo dɔ lo lo so gbɛlɛ la, lo pa hɛ̃ la ya: “Aya bua, se ĩ ma ndo nyɔ mbi, e ngbã ka Krɛtɛ ko, ale ta e hũ pɛnɔ olo, bere aye agbɛ̃ ti e nga so ma.

²² Kanda na olo ko, mbi hũnda ĩ ya, ĩ du na kpengba bɛ, ta sanga ma, ta zo kɔi so popo tɛ e na kpingɔ ma, bo masua la na gbɛ̃ngɔ ti e.

²³ Nzapa tɛ mbi mɛ mbi ndoli kwa hɛ̃ lo ato mbanga angelo tɛ lo, ko angelo ni asi gbɛlɛ mbi fɛrɛ na bi olo,

²⁴ apa hɛ̃ mbi ya: ‘Polo, ta mbɛtɔ agbɔ̃ mɔ ma! Ale mɔ nɔ mɔ si ka gbɛlɛ kota gbia ti Roma, wa na lo nzɔ̃ be mɛ Nzapa na ni ndo mɔ ko, lo na batangɔ azi olo zu mɛ ĩ na la so ya masua.’

²⁵ Aya bua, na lo ni ko, ale ĩ du na kpengba be, ta sanga ma, mbi ndokpã bɛ mbi na ndo Nzapa ya, tɛnɛ mɛ fɛrɛ mbi ma ko, na tingɔ na seni.

²⁶ Kanda ya na sangɔ e na masua ka tɛrɛ mbanga zúa kɔi.”

²⁷ Aɔ bi sui kɔi ndoni siɔ ko, kpengba yá so ndoɔ bo na e so lɛ kota ngu mɛ ili ni la Mediteranea. Ĩ ti ndo na ge tɛ bɛ bi ko, awa kwa ti ya masua ada bɛ la ya, e doli na mbanga nyɔ gegi.

²⁸ La ala mu yɔngɔrɔ kpu mɛ ato nwa li ni so tarangɔ na gbɛ ngu, ala zi ni agwe gbe ngu. Ala ĩ giɔ kpu ni, ĩ ba ko, ala hũ ya, gbɛ ngu ni ayɔ mɛtrɛ sui ta ndoni mbara mbara. Ala ĩ i tɛrɛ la ka uzu yakere ko, ala ti zi nwa ko agwe gbɛ ngu. Ala ĩ giɔ ni, ĩ ba ko, ala hũ ya, gbɛ ngu ayɔ mɛtrɛ sui sɛ ndoni miambe.

²⁹ Ala ndokpɛ ndo mbɛtɔ ya, so masua tɛ ani agwe, agu tɛ́nɛ. Ko ala mu nwa siɔ ti gbɔ̃ngɔ masua longɔ na ni tise, azi ni ti nda masua, agwe gbɛ ngu la masua adɔ alo. Ko ala ndoku ndo ya, ndã ade hiɔ.

³⁰ Awa kwa ti ya kota masua ndogi ndo kɔdɛ ya, ani lo so ya kota masua, ani kpɛlɛ. La ala mu nyi masua abi lɛ ngu, ko ala li poroso ya, ani nɔ ka li kota masua so zingɔ nwa ka gbɛ ngu.

³¹ La Polo apa hɛ̃ wa Roma mɛ gbia tɛ aturugu, na aturugu ya: “Se ta azi olo angbã ge ya masua ma ko, ta ĩ lengbi ti songɔ ma.”

³² Aturugu ĩ ma so ko, ala fara kpu mɛ agbe na nyi masua so tɛrɛ kota masua azi, la ala zia ni, asua.

³³ Ĩ ngbã yakere ti ndã dengɔ ko, Polo atisa azi ti ya masua zu ya, ala tɛ ye, lo pa nga hɛ̃ la ya: “Ĩ ba, ali na lá olo bi sui kɔi ndoni siɔ ko, ĩ ndoku ya lɛ ngu ade, ko ta ĩ ndotɛ ye bɛ yakere ma.

³⁴ Mbi tisa ĩ ya, ĩ tɛ ye, wadila ĩ lua nguru, ĩ so. Ko ta zo kɔi so popo tɛ ĩ na kpingɔ ma.”

³⁵ Polo ĩ kɔ nda tɛnɛ tɛ lo ko, lo mu mapa, lo hɛ̃ sia kɔli hɛ̃ Nzapa so gbɛlɛ la zu. So pɛni, lo ko ya mapa ni, lo tɛ.

³⁶ Azi ko zu ĩ hũ so ko, nguru agbɔ̃ la, la ala tɛ nga ye.

³⁷ E ndo kwɛ zu so ya masua ngbangbo sɛ na sui mbara mbara ndoni mana.

³⁸ Ngoi mɛ ala ĩ tɛ ye, ya la ĩ sĩ ko, ala gbɔ tanga le tɛ mɛ ili ni la ble, asa ya ngu ya, masua ayapu.

Masua atu

³⁹ Ngoi mɛ ndã ĩ de ko, awa kwa ti ya masua ahũ sese, ko ta ala hĩnga ndo ya, sese la ma. Kanda ala hũ ndo nyɔ ngu mɛ ali ka ya mbutu. Ala ye ndo ya, ani tara nɔngɔ na masua, wa se alengbi ko, ani si ka nyɔ tungu.

⁴⁰ La ala zara atanga nwa zu, azia ka gbɛ ngu, ala zara nga kpu ti gbi ti fɔ̃ngɔ na nda masua azi. So pɛni, ala zara ma bɔngɔ lau mɛ agbe na li masua ya, se yá aya ko, ayuru masua, wa ani nɔ ka tɛrɛ mbutu.

⁴¹ Ngoi mɛ ala so ndogwe ko, masua ali ya kundu mbutu mɛ ngu ndosua ti tɛrɛ ni mbage na mbage, la masua agba so ndo ko. Li masua ali ya kundu mbutu, ta ndoyingi ma, ko mɔpo aboroka nda masua ni kpengbani, la nda masua akara.

⁴² Aturugu asepara ndo kpɔngɔ awa bɔlɔkɔ mɛ so ya masua ya, so ala sa ya ngu, asɔ̃ ako ka gegi, ko ala kpɛlɛ.

⁴³ La wa Roma mɛ gbia tɛ aturugu, mɛ akɛ̃ ya, ta aho Polo ma, agbanzi aturugu ya, ta ala kpɔ awa bɔlɔkɔ ma. Gbia ko ahɛ̃ nyɔ hɛ̃ azi mɛ ahĩnga sɔ̃ngɔ ngu ya, ala sa ya ngu uzu, asɔ̃ ako ka gegi.

⁴⁴ So pɛni, lo hɛ̃ nyɔ hɛ̃ ala mɛ ta ahĩnga sɔ̃ngɔ ngu ma ya, ala lɔ akpongbo, bere apɛnzɛ nda masua mɛ akara, asa lɛ ngu, agwa tɛrɛ ni, anɔ pɛ afɔ̃ la. Se mɛ ndo azi zu ako na ni ka ndo gegi, ko ta ye kɔi ali la ma la.