ለምን የ«አፖክሪፎስ» መጻሕፍት በእግዚአብሔር አይነፁም እና ከክርስቲያናዊ ካኖን ወይም ከአይሁዳዊው ታናክ አካል አይደሉም?

ℹ️ መረጃ ማስታወቂያ
ይህ መፅሐፍ በእግዚአብሔር አልተነፀረም እና የክርስቲያን ካኖን ወይም የአይሁድ ታናክ ክፍል አይደለም። ለታሪክ እና ለጥናት ዓላማ ብቻ ይታያል። ሙሉ ማብራሪያን ይመልከቱ።

```

በ7 ነጥቦች ማጠቃለያ (TL;DR)

የታናክ የአይሁድ መጽሐፍት (ሕግ፣ ነቢያት፣ መጻሕፍት) በአሮጌ ዘመን ተዘግተዋል፤ “አፖክሪፎስ/ዲውቴሮካኖኒካል” ተብለው የሚጠሩ መጻሕፍት ከዚያ ካኖን አካል በፊት ባልሆኑ መገናኘታቸው የለም።
ኢየሱስና ሐዋርያት ያ ሶስት ክፍል ክፍፍል መዋቅርን (ሉቃስ 24:44) ያረጋግጣሉ እና አፖክሪፎስን በ“የተጻፈ ነው” የሚል ስርዓት እንደ መጽሐፍ ቅዱስ በፍርድ አይጥቀሙም።
አሮጌ የአይሁድ ምንጮች (ለምሳሌ ዮሴፎስ) የተጠናቀቀ ካኖን እንዳለ ይናገራሉ እና ከማላክያስ/እዝራ በኋላ የነቢያት ተከታታይ ተቋርጧል ይላሉ፤ ብዙ አፖክሪፎስም በዚያኑ ዘመን ነቢያት እንዳልነበሩ ይመስክራሉ (መጀመሪያው ማቃብያን 4:46፤ 9:27፤ 14:41)።
የቀድሞ ክርስቲያናዊ መመዘኛዎች (አፖስቶሊነት፣ ትምህርታዊ ቀናነት፣ ጥናታዊ አሮጌነት፣ በሁሉ ቤተክርስቲያን ተቀባይነት) በአፖክሪፎስ አይፈጸሙም።
የራሳቸው ምስክርነት፡ አንዳንድ አፖክሪፎስ የመነፀር ይናገሩ አይደሉም እና እንኳን ስለ ቅርጽ ስህተት ትህትና ይለማመዳሉ (ሁለተኛው ማቃብያን 15:37–39)።
የቤተ ክርስቲያን ታሪክ፡ እነዚህ መጻሕፍት እንደ ማበረታቻ ተነበቡ ነገር ግን ከመጽሐፍ ቅዱስ በግልፅ ተለይተው ነበር፤ ጀሮሚዮስ ከ“ካኖን ውጭ” አሉት። አሮጌ ዝርዝሮች እርስ በርሳቸው ይለያሉ፤ ሮማ በትረንቶ (1546) እንደ መጽሐፍ ቅዱስ አወጣቸው፤ የኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን ዝርዝሮች እርስ በርሳቸው አይመሳሰሉም፤ ብዙ ክርስቲያናዊ ማህበረሰቦች ደግሞ አይቀበሉአቸውም።
ተግባራዊ መደምደሚያ፡ እነዚህ ታሪካዊና የመካከለኛው ዘመን ክስተትን ለማስተዋል ዋጋ አላቸው፣ ነገር ግን በእምነት መርሃ ግብር ለመመስረት አይሆኑም።

1) ትርጉምና ድርሻ

ታናክ (የዕብራይስጥ መጽሐፍት)፡ በአይሁድ የተቀበሉት ሶስት ክፍል ስብስብ፤ ቶራ (ሕግ)፣ ነቢያት (ነቪኢም)፣ መጻሕፍት (ኬቱቪም)።
አፖክሪፎስ / ዲውቴሮካኖኒካል፡ በመካከለኛው ዘመን የተጻፉ የአይሁድ መጻሕፍት፣ በእጅጉ በግሪክ (ሴፕቱዋጂንታ) የተጠበቁ። ከእነርሱ መካከል፡ ጦቢት፣ ጁዲት፣ ጥበብ (የሰሎሞን ጥበብ)፣ ሲራክ (ኢክሌዥያስቲኩስ)፣ ባሩክ፣ መጀመሪያው ማቃብያን፣ ሁለተኛው ማቃብያን፣ ተጨማሪ ክፍሎች በኤስቴርና ዳንኤል ውስጥ ወዘተ።
ፑሴዱኤፒግራፋ፡ (ለምሳሌ 1 ኤኖክ) በአብዛኛው መካከለኛ ዘመን የተጻፉ ሌሎች መጻሕፍት ናቸው፣ በመደበኛ የአይሁድ ወይም የክርስቲያን ዝርዝር አይገቡም።

የቃላት ማብራሪያ፡ “አፖክሪፎስ” በፕሮቴስታንት ባህል የሚጠቀም ቃል ነው፤ “ዲውቴሮካኖኒካል” ደግሞ በካቶሊክ ባህል ለበኋላ በሂደት ተቀባይነት ያገኙ መጻሕፍት ይባላሉ።

2) የታናክ ካኖን እና ለምን አፖክሪፎስ አይገቡም

2.1 የመጽሐፍ ቅዱስ እና የአይሁድ ምስክርነት

ኢየሱስሕጉን፣ ነቢያትን እና መጻሕፍት/መዝሙራትን (ሉቃስ 24:44) በማጥቀስ የታናክ መዋቅር እንዳለ ያሳያል።
ማቴዎስ 23:35 (“ከአቤል እስከ ዘካርያስ”) የዕብራይስጥ አቀማመጥ መሠረት ያለውን የታሪክ መገደብ ያመለክታል፣ መካከለኛውን ዘመን አይጨምርም።
ሮሜዎስ 3:2፡ “የእግዚአብሔር ቃሎች ለአይሁድ ተሰጡ” ይላል፤ ይህም እያንዳንዱ መጽሐፍ እንደ እግዚአብሔር ቃል የሚታወቀው በእነርሱ መሆኑን ያመለክታል።

2.2 የነቢያት መቋረጥ እና የአፖክሪፎስ ውስጣዊ መረዳት

ብዙ አፖክሪፎስ በዚያኑ ዘመን ነቢያት እንዳልነበሩ ይመስክራሉ፦

መጀመሪያው ማቃብያን 4:46፡ የመሠዊያ ድንጋዮችን “እስኪነሣ ነቢይ” ድረስ ጠብቀው ነበር።
መጀመሪያው ማቃብያን 9:27፡ “ነቢያት ከማይኖሩ ጀምሮ እንዳልታየ ታላቅ መከራ” ነበር ይላል።
መጀመሪያው ማቃብያን 14:41፡ ውሳኔዎች “እስኪነሣ ታማኝ ነቢይ” ድረስ ተጠበቁ ይላል።

እንግዲህ ነቢያት ካልነበሩ፣ ወደ የአይሁድ ካኖን መጻሕፍት ለመጨመር የሚያገለግል መነፀር ሥርዓት አልነበረም። ስለዚህ ታናክ አላካተታቸውም።

3) የኢየሱስና የሐዋርያት አጠቃቀም፡ የመጽሐፍ ቅዱስ ሥልጣን

አዲስ ኪዳን መጽሐፍት መጽሐፍ ቅዱስን በ“የተጻፈ ነው” ያሉ ስርዓቶች መቶዎች ጊዜ ይጥቀማሉ፣ ይህም ሁልጊዜ የዕብራይስጥ መጽሐፍ ላይ ነው።
አዲስ ኪዳን ከመጽሐፍ ውጭ የአይሁድ ሥነ-ጽሁፍ ሊጠቀም ይችላል (ለምሳሌ ይሁዳ 14 1 ኤኖክን ይጠቀማል)፣ ነገር ግን አያመድ አይደለም።
መደምደሚያ፡ የሐዋርያዊ መንገድ አፖክሪፎስን እንደ መጽሐፍ ቅዱስ አይፀና።

4) የቀድሞ ክርስቲያናዊ መመዘኛዎች ለካኖኒክነት

አፖስቶሊነት ወይም የነቢያት-ሐዋርያት ቅርብነት፣ ለአዲስ ኪዳን ሐዋርያ ወይም ዙሪያው ሰው፣ ለአብይ ኪዳን የነቢይ ድምፅ።
ትምህርታዊ ቀናነት፣ ከእምነት መመኪያ ጋር ተስማማ መሆን።
ጥናታዊ አሮጌነት፣ ለአብይ ኪዳን የነቢያዊ ዘመን፣ ለአዲስ ኪዳን የሐዋርያዊ ዘመን።
ሁሉን በሁሉ ቤተክርስቲያን ተቀባይነት።

በአፖክሪፎስ የሚታዩ ችግኝ፡

የመነፀር ክርክር አለመኖር እና የገደብ እውቀት (ሁለተኛው ማቃብያን 15:37–39)።
ከግልጽ መጽሐፍ ቅዱሳዊ ትምህርት ጋር የሚጋጩ ነገሮች (ለምሳሌ ጦቢት 12:9፣ ሲራክ 3:30 ለሀገር ማበርከት “ኃጢአትን ይደርክማል” ይላሉ፣ ከአዲስ ኪዳን ያለው የእምነት በየሱስ ማጽዳትና እስረኛው ስርዓት ጋር ይጋጭሉ)።
ታሪካዊ አስቸጋሪነቶች (ለምሳሌ ጁዲት ናቡከደነጼርን የአሦር ንጉሥ ትላለች)።
የተጻፉ ስሞች እውነተኛ አልሆኑም/ፑሴዱኒሚ (ለምሳሌ ጥበብ በሰሎሞን ድምፅ ቢናገርም በኋላ ዘመን ተጻፈ)።

5) ለምን በአንዳንድ መጽሐፍት ውስጥ ይታያሉ?

ሴፕቱዋጂንታ (LXX)፣ በግሪክ የተተረጎመች የዕብራይስጥ መጽሐፍ ስብስብ በአይሁድ እና በቀድሞ ክርስቲያኖች በስፋት ተጠቀምታ ነበር፣ እዚህም እነዚህ መጻሕፍት የያዙ ቅጂዎች እንዳሉ ይታያል።
የቤተ ክርስቲያን አባቶች አንዳንድ ጊዜ እንደ ማበረታቻ ይጠቀሙባቸው ነበር፣ ነገር ግን ከመጽሐፍ ቅዱስ ግልፅ ይለያዩ ነበር (ለምሳሌ ጀሮሚዮስ በPrólogo Galeato “ከካኖን ውጭ” ይላቸዋል)።
አሮጌ ዝርዝሮች (ሜሊጦን ከሳርዲስ፣ አታናስዮስ ወዘተ) ተመሳሳይ አይደሉም።
ክርስቲያናዊ ክልል ጉባኤዎች (ሂፖና 393፣ ካርታጅ 397/419) በአካባቢ ማስተላለፊያ ሁኔታ አንዳንድ መጻሕፍትን አካተቱ።
ትረንቶ (1546) በካቶሊክ ቤተክርስቲያን እነዚህ መጻሕፍት እንደ መጽሐፍ ቅዱስ ተቀባይነት ተሰጣቸው።
ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን ዝርዝር በቤተክርስቲያናት መካከል አይመሳሰል (ለምሳሌ ሶስተኛው ማቃብያን፣ መዝሙር 151 ወዘተ)።
ፕሮቴስታንት ባህል (ለውጥ)፡ እነዚህን መጻሕፍት እንደ “ለማንበብ ጥሩ መጻሕፍት” ያቀርባሉ፣ ነገር ግን ለትምህርት መመሪያ አያደርጋቸውም (የአንግሊካን ቤተክርስቲያን “አንቀጽ 6”)።

6) የተለመዱ ጥያቄዎች እና አጭር መልሶች

የቮቲካኑስ፣ ሲናይቲኩስ፣ አሌክሳንድሪኑስ ኮዶሲሶች እነዚህን መጻሕፍት አያሳዩምን?

አያሳያሉ፤ ነገር ግን በሴፕቱዋጂንታ የተመሠረቱ ሰፊ ስብስቦች መኖራቸው እኩል የካኖን እውቅና አይሆንም። እነዚያ ቅጂዎች ዛሬ ካኖኒክ ያልሆኑ ተጨማሪዎችን (ለምሳሌ 1–2 ክሌመንጦስ) ያካትታሉ።

አባቶች እነዚህን አልተጠቀሙባቸውምን?

ተጠቅመዋል እንደ ማበረታቻ፣ ግን “ካኖኒክ” የሆኑ መጻሕፍት እና “ለማበረታቻ” የሚሆኑ መጻሕፍት በግልፅ ተለይተው ነበር።

ያቭኔ/ጃምኒያ ካኖኑን “ዘጋ” ይባላል?

ከ70 ዓ.ም. በኋላ የተፈጠረ ረቢያዊ ሂደት ነበር የተቀበለውን ካኖን እንደሚያረጋግጥ፣ እንጂ መጽሐፍ መጨመር/መቀነስ የሚያደርግ መደበኛ “ጉባኤ” መረጃ የለም።

ይሁዳ 1 ኤኖክን ይጠቀማል—ይህ የውጭ መጻሕፍት መነፀርን ያረጋግጣልን?

መጥቀስ ወይም መጣስ ካኖኒክ መሆንን አያመለክትም (ጴጥሮስና ጳውሎስ የእንግዳ ገጣሚዎችን በመጥቀስ አላደረጉም እንደ መጽሐፍ ቅዱስ)። ይሁዳ ያህል የታወቀ ምስክር ይጠቀማል እውነትን ለማስተምር፣ እንጂ 1 ኤኖክን ለማመድ አይደለም።

7) የውስጥ ማስረጃዎች የማይነፁነትን የሚያመለክቱ

በዚያ ዘመን ነቢያት አልነበሩ የሚል መስክርነት፡ መጀመሪያው ማቃብያን 4:46፣ 9:27፣ 14:41።
የግድ ገደብ መቀበል፡ ሁለተኛው ማቃብያን 15:37–39 (ደራሲው ስህተት ካለ ይቅርታ ይጠይቃል)።
ከቀና ትምህርት ጋር ግጭት፡
- ለምክር ስጦታ ኃጢአት ይደርክማል የሚለው (ጦቢት 12:9፣ ሲራክ 3:30) ከአዲስ ኪዳን ያለው የክርስቶስ ስርየትና የበርካታ የማጽዳት ትምህርት ጋር ይጋጭላል።
- ስለ ሞተው ጸሎት (ሁለተኛው ማቃብያን 12:45–46) ከዕብራይስጥ ካኖን መሠረት እጥረት አለው እና ከአዲስ ኪዳን የፍርድ ትምህርት ጋር ይጋጭላል።
ታሪካዊ እስተያየቶች (ለምሳሌ ጁዲት ናቡከደነጼርን የአሦር ንጉሥ ትላለች)።

እነዚህ ምልክቶች የመጻሕፍቱን ታሪካዊ ወይም መንፈሳዊ ዋጋ አያጠፉም፣ ነገር ግን እንደ የእምነት መመሪያ መጠቀም አይፀናቸውም።

8) መደምደሚያ

አይሁድ፡ አፖክሪፎስን ወደ ታናክ አልካተቱም፣ ምክንያቱም የነቢያት ዘመን አይደሉም እና “የእግዚአብሔር ቃል” የሚለውን መመዘኛ አያሟሉም።
ክርስቲያኖች (በተለይ እግዚአብሔርን የሚከተሉ ማህበረሰቦች)፡ የኢየሱስና የሐዋርያት ካኖንን (ሉቃስ 24:44፣ ሮሜዎስ 3:2) ይከተላሉ፣ የአባቶች መመዘኛ ይተግብራሉ እና ከማንበብ ጥቅም እና ከመነፀር መካከል ግልፅ ይለያሉ።
ዛሬ አጠቃቀም፡ የመካከለኛው ዘመን ታሪክ (ማቃብያን፣ የመጨረሻ ዕድል ጸሎት ወዘተ) ለማስተዋል ጠቃሚ ናቸው፣ ነገር ግን ለየሃይማኖት መሠረታዊ ትምህርት አይሆኑም።

9) አስፈላጊ መዝገቦች (ሙሉ ጥቅሶች ከፈለጉ እንዲሰጡ)

ሉቃስ 24:44 — ኢየሱስ ሕግ፣ ነቢያት እና መጻሕፍትን እንደ ሥርዓት ያረጋግጣል።
ሮሜዎስ 3:2 — “የእግዚአብሔር ቃሎች ለእነርሱ ተታመኑ” ይላል።
ማቴዎስ 23:35 — “ከአቤል እስከ ዘካርያስ” የዕብራይስጥ አቀማመጥ መገደብ ይጠቁማል።
መጀመሪያው ማቃብያን 4:46፣ 9:27፣ 14:41 — የነቢያት እጥረት መስክርነት።
ሁለተኛው ማቃብያን 15:37–39 — የመነፀር እርምጃ መስማማት እጥረት።
ጦቢት 12:9፣ ሲራክ 3:30 — ለምክር ስጦታ ኃጢአት ይደርክማል የሚለው (የትምህርት ግጭት)።
ሁለተኛው ማቃብያን 12:45–46 — ስለ ሞተው ጸሎት (የአጋንንት ልምድ ተብሎ የሚታወቀው ልምድ)።
ዕብራውያን 1:1–2 — እግዚአብሔር በነቢያት ተናገረ፣ በወልድ መጨረሻ ተናገረ።

(ሙሉ ጥቅሶችን በሚመርጡት የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጉም መሠረት ልስጥዎት እችላለሁ)

10) የታሪክ ማጣቀሻዎች (ክላሲክ)

ዮሴፎስ፣ Contra Apión 1.8 (ስለ 22 መጽሐፍት)።
ጀሮሚዮስ፣ Prólogo Galeato (ካኖኒክ/ኤክሌዚያስቲክ ልዩነት)።
የአታናስዮስ የበዓል መልእክት 39 (የአብይ ኪዳን ዝርዝር እና “ለማበረታቻ” መጻሕፍት)።
ትረንቶ ጉባኤ፣ ስብሰባ 4 (1546)።
“Treinta y Nueve Artículos” (አንቀጽ VI — የአንግሊካን ባህል)፣ “ለማንበብ ጥሩ… ነገር ግን ለትምህርት መመሪያ አይሆኑ”።